تنبک :
در مورد تاریخچه ساز تنبک باید گفت این ساز که به نام‌های تمبک، دمبک، دندونک یا ضرب نیز گفته می‌شود، از قدیمی‌ترین سازهای کوبه ای ایرانی است. از دیدگاه سازشناسی نیز تمبک که سازی پوستی است و در دسته‌بندی طبل‌های جام شکل قرار می‌گیرد. سازهایی مثل داربوکا که متعلق به کشورهای عربی و ترکیه است و ساز زیربغلی افغانستان، از دیگر سازهای این دسته‌بندی هستند. اخیرا تنبک توانسته پیشرفت قابل قبولی در موسیقی ایرانی داشته باشد، افراد زیادی به یادگیری تنبک روی آورده‌اند و تا حدی که به عنوان ساز تک‌نواز و مستقل نیز مورد استفاده و مقبولیت قرار می‌گیرد.
نحوه تولید صدا در تنبک :
ضربه زدن: انوع ضربه زدن وجود دارد، ضربه به بدنه یا بخش‌های مکمل صدا دهی، ضربه مانند اجرای پلنگ و تم بر روی پوست و یا حتی ضربه زدن روی بخشی که دست روی پوست تنبک قرار دارد. ضربه زدن به دو حالت مستقیم و غیر مستقیم قابل اجراست:
- مستقیم: مثل ضربه دست یا ضربه انگشتر یا هر شئ دیگری که به واسطه دست انجام می‌شود.
- غیر مستقیم: یک سیم را فرض کنید که بر پشت پوست تعبیه شده که به هنگام نواختن مرتعش می‌شود، این سیم به پوست ضربه زده و تولید صدا می‌نماید.
- مالش دادن: مالش پوست و لبه ناخن دست یا هر شئ دیگری به صورت دایره‌ای در یک امتداد برروی پوست تولید صدا می‌کند، حالت خاصی از مالش دادن انگشت یا کوبه با سر پلاستیکی بر روی پوست تولید صدایی می‌کند که شبیه به ناله گوزن است و Moose call نام دارد.
- خراش دادن: خراش دادن پوست و چوب بدنه توسط ناخن یا هر شئ دیگری نیز می‌تواند تولید صدا کند.
با نگاهی ساده به اندام‌های مولد حرکت امکان توصیف این تکنیک‌ها بر اساس چند مؤلفه به وجود می‌آید:
- عامل مولد حرکت: منظور آن بخش از دست است که با تولید و انتقال نیرو موجب حرکت نمودن اندام جدا کننده تکنیک می‌شود.
- حرکت ناشی از مچ: کف دست به تبع حرکت مچ دست و انتقال نیرو حرکت کرده و در نتیجه دست یا بخش‌هایی از انگشتان با ساز تماس حاصل می‌کنند. مانند اجرایتم یا بک که در آن حرکت مچ موجب پرتاب دست یا انگشتان می‌شود.
- حرکت ناشی از مفصل انتهایی آخرین بند انگشت: در این نوع حرکت ضربه‌ای که به پوست زده می‌شود ناشی از حرکت مفصل بین انگشت و کف دست و انتقال نیرو بوده و مچ و سایر اندام‌های فوقانی دست ثابت است.
- حرکت ناشی از تلنگر: اگر بخشی از یک انگشت (به طور مثال نیم بند از آن) بر بخشی از یک انگشت یا کف دست قرار بگیرد؛ در نتیجه لغزانده شدن و اصطکاک ناشی از آن به شدت رها شود تلنگر به وجود می‌آید.
- حرکت ناشی از آرنج: دسته‌ای دیگر از تکنیک‌ها به ویژه در نوعی از تکنیک مالشی، یر اثر حرکتی که از آرنج دست ناشی می‌شود، اجرا می‌شوند.
- وضعیت دست مولد حرکت: بسته به تکیه دست مولد حرکت به ساز یا آزاد بودن آن، دو نوع تقسیم بندی برای اجرای تکنیک می‌توان بیان کرد:
- اجرای تکنیک با حرکت آزاد دست: وقتی می گوییم حرکت آزاد دست منظور این است که؛ در آن دست به ساز تکیه نداشته و آزاد است، مثل اجرایتم یا بک دست آزاد یا پایین.
- اجرای تکنیک با حرکت غیر آزاد: در این حالت بخشی از دست به ساز تکیه دارد؛ برای مثال اجرای تکنیک‌های گرفته توسط دستی که به روشی به پوست متکی است، اجرا با دستی که روی تنبک قرار دارد یا دست بالا، اجرا با دست پایین یا آزاد، به صورتی که به ساز متکی باشد.
اجزای تشکیل دهنده ساز تنبک
دهانه ی بزرگ ساز تنبک
تنه ساز تنبک
نفیر ساز تنبک
دهانه ی کوچک تنبک
پوست تنبک
