تار از خانواده ی سازهای زهی ایرانی است که با زخمه نواخته میشود ار یکی از مهمترین سازهای موسیقی کلاسیک _سنتی_ ایران است که از حدود 200 سال پیش، از آن به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی نام برده شده استپپ.
این ساز از خانواده سازهای زهی مضرابی(زخمه ای)مقید (دارای پرده بندی)است.
در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان و دیگر نواحی نزدیک قفقاز برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها و بخش‌ها رایج است.
بر اساس برخی روایات قدمت این ساز در موسیقی ایرانی به قرن سوم هجری می رسد و در گذشت زمان به تدریج به صورت فعلی تکیمیل شده است. متاخر ترین تغییری که در این ساز صورت گرفته است،افزودن سیم ششم در 1305 توسط موسیقیدان نامی ایرانی درویش خان جهت تکمیل و وسعت دامنه صوتی تار انجام پذیرفته است..
شکل ظاهری
قسمت کاسه (شکم) به دو قسمت بزرگ و کوچک تقسیم می شود که قسمت کوچک را نقاره می گویند.روی کاسه و نقاره ی تار پوست کشده می شود.خرک تار بر پوست کاسه تکیه کرده است.قسمت نقاره در انتهای بالایی به دسته(گردن)متصل شده است. دسته ی تار بلند و حدود 45 تا 50 سانتی متر است و بر کناره های سطح جلویی آن دو روکش استخوانی چسبانده شده است که این استخوان معمولا از استخوان شتر تهیه می شود. دور دسته، پرده هایی عمود بر طول آن با فواصل معین بسته شده است.تعداد پرده ها امروزه 28 است.سازهای قدیمی با تعداد 25 پرده ساخته می شده است.جعبه گوشی (سر) در انتهای بالایی دسته قرار گرفته و از هر طرف سه گوشی بر سطوح جانبی جعبه کار گذاشته شده است. تعداد سیم های تار شش است که از انتهای تحتانی کاسه شروع شده، از روی خرک عبور میکند و در تمام طول دسته کشیده شده، تا بالاخره به جعبه گوشی ها داخل و در آنجا به دور گوشی ها کشیده می شوند . سیم های شش گانه عبارتند از دو سیم سفید (پائین) که همصدا کوک میشوند، دو سیم زرد (همصدا)، یک سیم سفید نازک (بنام زیر) و بالاخره یک سیم زرد (بم)، که دوتای آخری غالبا به فاصله اکتاو کوک میشوند
اجزای تار عبارتند از:
کاسه طنینی از چوب یک تکه در دو حجم توخالی تشکیل شده.قسمت بزرگ تر را کاسه و قسمت کوچک تر را نقاره میگویند.جنس چوب کاسه معمولا از چوب درخت توت تهیه میشود.
پوست:
پوست تار از قسمت نازک پوست حیواناتی مانند بز و بره انتخاب میگردد.
خرک:
خرک معمولا از جنس استخوان تهیه میگردد که با دو پایه کوچک خود روی پوست کاسه قرار میگیرد
دسته:
دستۀ تار ۴۵ تا ۵۰ سانتى متر طول دارد و جداگانه ساخته مى شود. برای تزئین آن معمولاً دو نوار استخوانی که در بین شان یک نوار چوبی تیره رنگ نصب شده است، دیده می شود.تار 6 سیم دارد. سه عدد از سیم ها از جنس فولاد و سه عدد دیگر از جنس آلیاژهای مس هستند. در گذشته، تمام سیم ها را همانند سایر سازهای زه دار، از ابریشم می ساختند. سیم ها از یک طرف به کاسه تار وصل می شوند و پس از گذشتن از روی خرک در انتهای دسته به گوشی های ششگانه متصل می شوند.
سرپنجه و گوشی ها:
یا جعبه کوک که در ابتدای طول دسته قرار میگیرد و دارای شش گوشی هست.
دستان ها(پرده ها):
امروزه معمولا 28 دستان بر روی دسته تار بسته میشوند که جنس آنها از زه(روده تابیده شده چهارپایان)یا نخ نایلون است.هر دستان را در فواصل معین به صورت چهار یا سه دور روی دسته ساز میبندند،به طوریکه که گره ها در شیاری که در سطح بالایی طول دستع ایجاد شده قرار بگیرند.
البته باید دانست که محل دستان ها بر روی دسته کاملا ثابت نیست و در دستگاه های مختلف ممکن است بعضی از دستان ها تا حدی حرکت داده شوند.
سیم گیر:
قطعه ای کوچک از چوب یا استخوان که در انتهای بدنه کاسه نصب میگردد که وظیفه نگه داشتن انتهای سیمها را بر عهده دارد.
سیم ها:
تار ایرانی 6 سیم با قطهای مختلف دلرد که به طور معمول سیم های اول و دوم(سفید)با قطر 0/20 یا 0/18-سیمهای سوم و هارم(زرد) با قطر 0/18 تا 0/22- سیم پنجم(واخوان)با قطر کمتر از سیمهای اول و دوم و سیم ششم(بم) با قطر 0/38 انتخاب مکیشود
کوک تار:
کوک دست باز سیم های شش گانه معمولا به صورت چهارم پایین رونده و اکتاو است.بدیهی است که نوازنده بر حسب نیاز میتواند کوک را تغییر دهد.
این تغییر به خصوص در سیمهای پنجم و ششم معمول تر است.
وسعت صوتی تار:
وسعت صوتی تار نزدیک به سه اکتاو میباشد